Niet verward maar onbegrepen, 'We sluiten mensen die zich anders gedragen dan de menigte snel buiten'
Hoe ga je om met mensen die onbegrepen gedrag vertonen? Wat kan je doen als naaste, hoe reageer je als voorbijganger, en hoe kan je het beste helpen als hulpverlener? De Kenniswerkplaats Onbegrepen Gedrag Friesland, een initiatief van NHL Stenden, hoopt handvatten aan te reiken.
De term ‘verwarde personen’ gebruiken Nynke Boonstra en Kor Spoelstra niet, omdat er een oordeel in schuilt over iemands gedragingen. Liever spreken de lectoren van NHL Stenden over mensen die onbegrepen verdrag vertonen. ,,Onbegrepen gedrag is een breed begrip, maar dat doet ook recht aan de mensen die dat gedrag vertonen”, zegt Spoelstra, associate lector Verslaving & Leefstijl en psychiater bij Verslavingszorg Noord Nederland (VNN).
Het is niet één type gedrag, wil hij ermee zeggen. Zo kan iemand bijvoorbeeld veel ronddwalen door de stad, zorg mijden of juist langdurig of regelmatig hulp zoeken bij verschillende instanties, of opvallend gedrag vertonen, bijvoorbeeld door een psychose. Spoelstra: ,,Vaak is de kern van de situatie dat het gedrag dat ze vertonen niet begrepen wordt. Door omstanders, hulpverleners, naasten. Dit kan leiden tot angst, frustratie, oordeel of het nemen van afstand.”
Als mensen het verhaal achter een persoon zouden kennen, zouden ze anders reageren, denkt hij. ,,Stel, er loopt een schreeuwende man over het Zaailand. Een primaire reactie van omstanders is dan vaak: hij zal wel drugs hebben gebruikt. Maar stel dat je zou weten dat die man ten einde raad is omdat hij een dag eerder een kind of vrouw heeft verloren, dan zou je anders denken én reageren. Dan zou je misschien eerder op de man afstappen om te vragen waar hij behoefte aan heeft.”
Om meer begrip te creëren, heeft NHL Stenden begin dit jaar het initiatief genomen voor het opzetten van de Kenniswerkplaats Onbegrepen Gedrag: een programma waarin ze samenwerken met onder meer GGD Fryslân, gemeenten, ggz-instellingen, verslavingszorg en Sociaal Domein Fryslân.
Het doel: begrip kweken, en daarmee bijdragen aan een meer inclusieve samenleving, legt Boonstra uit, lector Zorg & Innovatie in de psychiatrie, Verpleegkundig Specialist en directeur bij KieN en hoogleraar verpleegkunde in de GGZ. ,,We willen bijdragen aan een samenleving waarin ook ruimte is voor mensen die ander gedrag vertonen dan de menigte. Waarin we mensen niet meteen in een hokje plaatsen, maar bedenken hoe we iets voor iemand kunnen betekenen.”
Niet met een boog om iemand heen lopen, of meteen de politie bellen, maar bijvoorbeeld iemand vragen of je kan helpen, of gewoon interesses tonen in iemand, noemt ze. ,,We sluiten elkaar best snel buiten, terwijl mensen behoefte hebben aan contact, vooral als het niet goed gaat.”
Verbinding kan ervoor zorgen dat de persoon in kwestie zich beter begrepen voelt en uiteindelijk ook beter terechtkomt, stelt Boonstra. ,,Bovendien, als we wat verdraagzamer zijn, is er ook meer plek voor deze mensen in de maatschappij, waardoor de druk op de zorg zal verminderen.”
Het programma loopt in eerste instantie voor vier jaar. Het eerste jaar, dat begin 2025 eindigt, hebben de partners de samenwerking uitgebouwd, onderzoek gedaan en ideeën bedacht. In het komende jaar zullen er projecten worden uitgevoerd.
Om met concrete handvatten te komen, richt het programma zich op vier soorten betrokkenen: op mensen die onbegrepen gedrag vertonen, op naasten, op omstanders én op hulpverleners.
Hoe ze die benaderen, verschilt per groep. Zo zetten ze samen met de netwerkpartners cursussen op voor zorgprofessionals, om beter te begrijpen wat personen die onbegrepen gedrag vertonen nodig hebben. Boonstra: ,,Er is vaak sprake van ruis. Professionals hebben veel expertise, maar samenwerken vanuit verschillende organisaties, met de cliënt en zijn naasten is vaak een uitdaging.” Bovendien wordt er vanuit medisch perspectief in hokjes gedacht, legt ze uit. ,,Dan komt iemand al snel in het hokje voor de GGZ terecht met een verplicht ziektelabel, terwijl dat misschien niet nodig is. Met leernetwerken proberen we vanuit verschillende perspectieven met elkaar te kijken naar het verhaal van de cliënt in de context. Dit levert vaak hele mooie inzichten op.”
Naast cursussen en leernetwerken wordt er ook gekeken naar praktische zaken. Spoelstra: ,,Hoe werk je als professioneel netwerk samen en welke informatie kan je delen? Je wil allemaal het beste voor die persoon, maar wat is dat eigenlijk?”
Om beter te begrijpen wat betreffende personen nodig hebben, zijn er ervaringsdeskundigen bij de kenniswerkplaats betrokken, evenals familie en naasten van mensen met onbegrepen gedrag. ,,Zij hebben dergelijke situaties meegemaakt, en kunnen uit ervaring vertellen over wat ze nodig hadden en wat voor impact reacties hebben gehad.” Ook studenten van NHL Stenden dragen bij aan de kenniswerkplaats door bijvoorbeeld het in kaart brengen en adviseren over steunpunten in Fryslân.
Naast cursussen organiseren de partners ook laagdrempelige lezingen, en wordt er gewerkt aan een podcast waarin ervaringsdeskundigen hun ervaringen delen. Aankomend jaar worden er nog meer concrete ideeën uitgewerkt, om ook naasten en omstanders vaker te bereiken.
Wát mensen met onbegrepen gedrag precies nodig hebben verschilt per situatie, zegt Spoelstra. ,,Maar de sleutel ligt in de samenleving, in onze verdraagzaamheid voor elkaar.” Hij wijst op de kerstgedachte. ,,In deze tijd van het jaar denken we wat meer aan elkaar, sturen we kaartjes en zijn we er voor elkaar. Voor mensen met onbegrepen gedrag zou je willen dat het altijd Kerst is. Dat ze weten: ik sta er niet alleen voor.”